مجموعه امیر چخماق یزد
. مجموعه امير چخماق كه يكي از شاخص ترين مجموعه‌هاي تاريخي شهر يزد محسوب مي‌شود تقريباً در وسط بافت قديمي شهر واقع شده و يكي از نقاط سوق الجيشي و مهم يزد محسوب مي‌شود. اين مجموعه با ارزش كه نقطه خيابان‌هاي اصلي شهر است شامل مسجد، تكيه، بقعه ستي فاطمه، بازارچه حاجي قنبر، آب انبار ستي فاطمه، نخل و آب انبار تكيه امير چخماق مي‌باشد. اين مجموعه از آثار قرن نهم هجري است كه امير جلال‌الدين چخماق از سرداران و امراي شاهرخ تيموري هنگامي كه به حكوميت يزد رسيد با همكاري همسر خود ستي فاطمه خاتون براي آباداني، شهر آن را بنيان نهاد. بانيان در شمال مسجد، ميداني ايجاد كردند كه هم اكنون پابرجاست و مركز شهر يزد است. اين ميدان در عصر صفوي هم به همين نام شهرت داشت. در زمان شاه عباس برخي از اين آثار احياء شده است، از جمله چهار سوقي بر روي كاروانسرا ساخته شده است. اوايل قرن سيزدهم هجري ميدان جلوي مسجد و سردر بازار تبديل به حسينيه شده است . البته آنچه مسلم است در آن زمان، اين مكان نقش حسينيه را نداشته، چون ساخت چنين فضاهايي از زمان صفويه به بعد در ايران رواج پيدا كرده است. در شرق ميدان ا مير چخماق، بازاري به نام حاجي قنبر وجود دارد. اين بازار از بناهاي نظام‌الدين حاجي قنبر جهانشاهي است. اين شخص كه به امر جهانشاه قره قريونلو به حكومت يزد رسيده بود آثار ديگري هم در يزد بنا كرد. بعدها بر سر در بازار بناي زيبا و بلندي به اسلوب بناهاي موجود در تكيـه‌هاي يزد سـاخته شد. اين بنـاي عظيـم يكي از معـرف‌هاي شهر يزد است و هنگـامي كه مي‌گوينـد " ميرچخماق" مرادشان همين بناست در حالي كه از آثر امير چخماق نيست. مسجد امير چخماق كه در تاريخهاي يزد به نام مسجد جامع نو نيز خوانده شده است .در دوره صفويه به همت امير جلال الدين چخماق شامي حاكم يزد از امراء و سرداران و مقرب درگاه شاهرخ و زن او ستي (بي بي) فاطمه خاتون احداث شده است. اين مسجد در سال 841 هـ.ق به پايان رسيد و از حيث زيبايي، وسعت، اهميت و اعتبار بعد از مسجد جامع شهر قرار دارد در توصيف اين مسجد بايد گفت كه در كرياس (ساختمان جلوي درب وروردي) مسجد به ميدان مير چخماق باز مي‌شود، سنگي نصب گرديده كه بر آن متن وقفنامهاي به خط نسخ نقر شده است.
در طرف راهروي شمالي كه از درب كرياس به صحن وارد مي‌شود، شبكههايي ظريف از كاشي‌هاي معرق در پنجرهها نصب شدهاند. قسمتي از سردر صفحه ايوان كاشيكاري معرق شده است و جرزهاي آن آجري رنگ مي‌باشد. دور خارجي گنبد و بر كمربند آن عبارت "السلطان ظل الله...." به كوفي بنايي تكرارشده است. محراب صحنه اصلي از كاشي معرق است با ساختماني مقرنس كاري كه در وسط آن سنگ مرمر بسيار خوشتراشي به اندازه 1/15 * 3/38 متر نصب شده است. و در وسط منقرص كاري يك گل مربع به اندازه 54 * 95 سانتيمتر نصب است و در دست چپ ايران، يك سنگ مرمر به اندازه 28 * 30 سانتيمتر نصب شده است. سر در شرقي مسجد داراي كتيبهاي از كاشي معرق به خط ثلث محمد الحكيم است.گنبد مسجد خميده و تركدار است با كاشي سبز رنگ كاشي شده و پيرامون آن نيز كتيبهاي به خط كوفي قرار دارد
مسجد مير چخماق با كاشي‌هاي معرق و طاق‌هاي مقرنس اثري است كه از نظر مرتبه زيبايي بعد از مسجد جامع قراردارد و به مسجد جامع نو نيز معروف است. در اين مجموعه دو آب انبار به نام‌هاي ستي فاطمه و تكيه امير چخماق (آب انبار حاجي قنبر) وجود دارد كه آب انبار ستي فاطمه در كوچه شيخ اسداله در ضلع جنوبي ميدان امير چخماق قرار گرفته و مربوط به دوره صفويه است. در حالي كه آب انبار تكيه امير چخماق در حد فاصله تكيه و بازارچه حاجي قنبر واقع شده و احتمالاً قدمت آن نيز به دوره صفويه مي‌رسد. اين آب انبار در حال حاضر به عنوان موزه آب مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
